Νεολιθικό σπήλαιο στην Αγία Σοφία Τοπολίων

Σίγουρη απόδειξη για την εμφάνιση του πρώτου ανθρώπου στην Κρήτη πριν από τη νεολιθική περίοδο δεν έχουμε έως σήμερα. Κοντά στο χωριό Ασφέντου, στην αρχή του Ασφεντιανού φαραγγιού στη θέση Σκορδιλάκια, αποκαλύφθηκαν το 1971 σε ένα βραχώδες κοίλωμα, χαράγματα ζώων, μάλλον αγριμιών, τόξου και βέλους καθώς και άλλων συμβόλων (εικ. 2). Ορισμένοι μελετητές τα αποδίδουν σε κυνηγούς της μεσολιθικής περιόδου, θεωρώντας τα στοιχεία χαρακτηριστικά μιας θηρευτικής οικονομίας αρχαιότερης από το παραγωγικό στάδιο (γεωργική και κτηνοτροφική οικονομία) της νεολιθικής εποχής, ενώ άλλοι τα τοποθετούν σε νεότερες εποχές.

Για τη νεολιθική περίοδο (6100 3500/2900 π.Χ.) τα αρχαιολογικά στοιχεία στο νομό πλουτίζονται διαρκώς, χωρίς όμως να έχουν εντοπιστεί τουλάχιστον μέχρι σήμερα, σίγουρα ίχνη της αρχαιότερης νεολιθικής φάσης. Οι πρώτοι γεωργοί αρχικά εγκαταστάθηκαν κοντά στις ακτές και στη συνέχεια προχώρησαν προς την ορεινή ενδοχώρα. Οι γνωστές νεολιθικές θέσεις είναι στο σύνολο τους σπή λαια, διάσπαρτα σε διάφορα σημεία του νομού, όπως στο Ακρωτήρι (Κουμαρόσπηλιος, Λερά, Αρκουδιώτισσα), στην Κίσαμο (Ελληνόσπηλιος κοντά στα Αφράτα, Αγία Σοφία στα Τοπόλια: εικ. 3), στα Κεραμειά (σπήλαια Σκουραχλάδας), στο Θέρισο. Η ανεύρεση ανθρώπινων σκελετών σε ορισμένα από αυτά μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι παράλ ληλα με την κατοίκηση τους χρησιμοποιήθηκαν και για αποθέσεις νεκρών. Μια ακόμη παράμετρος για την κατοίκηση και τη χρήση τους υπήρξε η αφθονία νερού σε αυτά. Δεν γνωρίζουμε αν τα παραπάνω σπήλαια είχαν ήδη από τα νεολιθικά χρόνια κάποια σχέ ση και με τη λατρεία, όπως έχει διαπιστωθεί για τις μετέπειτα περιόδους.

Χώρος δράσης του νεολιθικού ανθρώπου πρέπει να υπήρξε και ο εύφορος κάμπος των Χανίων, όπως τουλάχιστον δείχνουν ορισμένα ευρήματα. Κοντά στο δημόσιο Ψυχιατρείο ανασκάπτεται ένα ανώνυμο σπήλαιο με αξιόλογο αρχαιολογικό υλικό (σπήλαιο Αγίου Ιωάννου). Σε ανασκαφές μέσα στην πόλη βρέθηκε ύστερη νεολιθική κεραμική και στο χωριό Νεροκούρου ήρθαν στο φως τα μοναδικά, για το νομό βέβαια, ίχνη κατοίκησης σε ανοικτό οικι σμό των μεταβατικών χρόνων από την ύστερη νεολιθική στην πρωτομινωική περίοδο. Επιφανειακή έρευνα στη χερσόνησο του Ακρωτηρίου έδειξε ότι την ίδια εποχή σε διάφορες θέσεις στη βορειοδυτική πλευρά της χερσονήσου, όπως στους όρμους Καλαθά και Τερσανά, γινόταν κατεργασία οψιανού προερχόμενου από τη Μήλο, (130 χλμ. ΒΑ.). Η μεγάλη κλιματική μεταβολή του τέλους του Πλειστοκαίνου (10000-7000 π.Χ.) και η αύξηση της θερμοκρασίας που παρατηρείται τότε, ίσως συνετέλεσε στην αύξηση του πληθυσμού. Το φαινόμενο αυτό, σε συνδυασμό με την πιθανή κατάρρευση ορισμένων σπηλαίων από την εκτεταμένη τεκτονική δράση στην Κρήτη και το νότιο Αιγαίο, ίσως υπήρξαν τα αίτια μετακίνησης από τα σπήλαια στους ανοικτούς οικισμούς.

Χάρτης του νομού Χανίων με τις προϊστορικές θέσεις

Συγγραφέας: Μαρία Βλαζάκη